19 Jun 2013

Un mar de coñecemento nas Illas Cíes


O Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia está formado por 4 arquipélagos situados nas Rías baixas: Cíes, Ons, Sálvora e Cortegada. A maior parte da superficie protexida correspóndese cos fondos mariños que rodean as illas. O pasado 27 de maio, o alumnado que participa no proxecto “Un mar de coñecemento” (contratos-programa) realizou unha visita didáctica ó Arquipélago das Illas Cíes. Foi unha xornada de traballo moi intensiva que incluía os seguintes obxectivos:

- recoñecer as especies máis características do intermareal rochoso atlántico

- coñecer a flora dunar

- observar as colonias de aves mariñas que aniñan no arquipélago das Illas Cíes

- valorar a importancia de preservar as illas atlánticas debido a súa riqueza biolóxica.

A nosa chegada a Illa de Monteagudo dirixímonos a unha zona seleccionada polo noso guía onde estudamos o INTERMAREAL ROCHOSO: zonación debido aos efectos da marea, adaptacións da fauna a este medio, algas, cubetas do litoral, etc.
Anemonia viridis




A continuación realizamos unha visita ao SISTEMA DUNAR destacando a presencia de especies endémicas das illas como a camariña (Corema album) cunha das mellores poboacións da especie en Galicia.
Corema album



De camiño a Illa do Faro detivémonos no LAGO DOS NENOS e observamos varias das especies que habitan neste espazo como os muxos, as xulias, os sargos, doradas, …



Atopamos unha trampa para capturar o visón americano, especie foránea que supón un serio perigo para as clonias de aves mariñas.


         

  Despois de comer continúamos o camiño ata o Alto da Campá,
para observar a riqueza ornitolóxica, en canto a aves mariñas do arquipélago das Illas Cíes; polo camiño atopamos niños de gaivota patiamarela e con axuda de material óptico (prismáticos e telescopio) observamos os niños de cormorán moñudo con crías.
Larus cachinnans

Phalacrocorax aristotelis
 No seguinte vídeo pode observarse un resumo da actividade:





14 Jun 2013

O alumnado de 4º E.S.O. investiga na Universidade de Vigo


O alumnado de 4º de E.S.O. participante no proxecto “ Un mar de coñecemento”, dentro dos Contratos-Programa, desprazouse ao Laboratorio de Sedimentoloxía, dirixido polo profesor Dr. Miguel Ángel Nombela do Departamento de Xeociencias Mariñas e Ordenación do Territorio da Universidade de Vigo.

Os alumnos/as realizaron tres actividades prácticas co obxectivo de caracterizar os sedimentos de tres praias de A Guarda. As mostras de area foron recollidas en distintos puntos con respecto ao ano anterior, ampliando así a zona de estudo.
 
ACTIVIDADE 1: GRANULOMETRÍA

- Cuarteo de area seca: repetimos varias veces esta operación ata quedar cunha mostra de 100 g
 
 
- Columna de tamizaxe
 
 
3º Medida do peso retido en cada tamiz

 
 
 
- Programa informático-Gradistat: analizando as porcentaxes obtidas de areas, gravas, ...
 
 

 
 
 
 
ACTIVIDADE 2: CALCIMETRÍA
O ensaio consiste na determinación do volume de dióxido de carbono desprendido ao reaccionar os carbonatos presentes na mostra con ácido clorhídrico mediante o CALCÍMETRO DE BERNARD. A partir do volume de dióxido de carbono determinaremos os carbonatos presentes na mostra expresándoos como porcentaxe de carbonato cálcico e realizando unha estima da riqueza biolóxica da praia. Canto máis alto sexa o valor obtido maior será o número de organismos mariños na zona.
- Pulverización da mostra no morteiro
 
- Valoración gasométrica en calcímetro de Bernard
 

 

 


ACTIVIDADE 3: ESTIMACIÓN VISUAL DOS SEDIMENTOS Á LUPA BINOCULAR

- Separación dunha mostra nunha placa de Petri
 
 

- Estimación mediante a carta de comparación para a estimación visual da porcentaxe de constituintes Tomado de Terry & Chilingar, 1955.
 
 

Finalización da xornada de traballo
 

 

19 May 2013

ACUARIOFILIA e “Un mar de coñecemento”


Durante dous anos consecutivos, no I.E.S A Sangriña, e coa colaboración de profesorado do Departamento de Bioloxía e Xeoloxía disfrutamos dun acuario de auga de mar. O acuario é unha ferramenta moi práctica é útil que nos axuda nas sesións prácticas que levamos a cabo dentro do proxecto “Un mar de coñecemento”, estudando a fauna mariña (morfoloxía e anatomía de equinodermos, peixes,…) ademáis de fomentar actitudes positivas sobre a concienciación e a importancia de conservar o ecosistema mariño.

O acuario de auga de mar instalado no instituto intenta recrear un medio natural, unha cubeta do intermareal rochoso, onde os organismos poidan desenvolver un comportamento natural.

O acuario ten unha capacidade de 200 L de auga de mar e os sistemas que empregamos para conseguir estabilizar o medio son: un filtro (con separación biolóxica e física), un skimmer (espumador que extrae o exceso de proteína e residuos nitroxenados), un termómetro para controlar a temperatura da auga e un lámpara de luz artificial.

A fauna do acuario é itinerante e todos os animais serán devoltos ao mar, no mes de xuño.

A continuación podedes observar algunhas fotos do acuario; neste momento os habitantes do noso acuario inclúen organismos dos seguintes grupos zoolóxicos: equinodermos, crustáceos, cnidarios e vertebrados (peixes).



Vista xeral do acuario


Palaemon elegans (quisquillas) próximas a cuncha de Neptunea contraria


Cuncha de apupo sobre o que están fixadas Actinia equina var. fragacea, Actinia equina e Anemonia sulcata

Myoxocephalus scorpius ( peixe escorpión europeo)


Vista ventral - pés ambulacrais de Asterias rubens

Góbido (peixe) e formando parte do decorado a gorgonia Leptogorgia sarmentosa


 

14 May 2013

Paracentrotus lividus (Lamarck, 1816)


O alumnado de 1º da ESO que participa no proxecto “un mar de coñecemento” realizou a disección do ourizo de mar, un organismo moi frecuente nas nosas costas. Na lonxa de A Guarda capturanse máis de 32.000 kg/ano.
O ourizo de mar, Paracentrotus lividus é un equinodermo bentónico abundante na costa rochosa atlántica. Posúe un caparazón aplanado dorsiventralmente. Na cara interior ou oral está a boca e na cara superior ou aboral o ano. O caparazón está cuberto de espiñas duras e móbiles, presenta pés ambulacrais (estruturas retráctiles que rematan nunha ventosa) que atravesan o caparazón polos orificios da súas placas; ambalas dúas estruturas serven para a locomoción. Estos animais exhiben unha coloración variable, a maioría avermellados e verdes, e algúns exemplares rosa pálido e blanco. Coa axuda da lupa binocular observamos a súa morfología e anatomía: pedicelarios (estruturas que usan como defensa e para limpiarse), pés ambulacrais, branquias, sistema ambulacral, linterna de Aristóteles (estrutura formada por cinco pezas calcáreas denominadas pirámides coas puntas cara a boca; no interior de cada peza existe unha banda calcárea alongada, co extremo asomando pola boca, trátase dun dente; hai 5 dentes), as gónadas, etc. Tamén comparamos o seu caparazón e simetría pentarradiada con outra especie de ourizo de mar que habita en zonas areosas, o Echinocardium cordatum, que podemos atopar en Baiona (Praia Ladeira).
 
 
Fotografiando pedicelarios e pés ambulacrais empregando a lupa binocular.




 Lanterna de Aristóteles
 
 Gónadas
 
Paracentrotus lividus: rexións ambulacrais e interambulacrais
 

 
Caparazóns de Echinocardium cordatum

As MACROALGAS


O alumnado de 2º E.S.O. que colabora no proxecto “Un mar de coñecemneto” adicoulle unha sesión ao estudo e conservación das algas. As macroalgas son organismos incluidos no Reino dos Protoctistas, teñen unha estrutura corporal talófita sen desenvolver verdadeiros tecidos. Son organismos fotosintéticos, producen osíxeno que liberan ao medio onde viven. Son a base da cadea alimentaria acuática e tamén serven de substratos para moitos outros organismos e as súas postas. As macroalgas se clasifican en tres grandes grupos ou divisións: algas Clorófitas ou algas verdes, Feófitas ou algas pardas e Rodófitas ou algas vermellas; existe unha zonación no intermareal rochoso en supralitoral, mesolitoral e infralitoral onde as macroalgas nos dictan a profundidade, primeiro atopáranse as algas verdes e pardas e por último as algas vermellas con pigmentos fotosintéticos que se estimulan con baixa intensidade de luz.

No laboratorio, empregando claves dicotómicas, determinamos as especies recollidas no intermareal, algunha das cales estaba arroxada na praia. Neste momento estamos realizando as tarefas de conservación e haberá que esperar uns 15 días ata que estean totalmente preparadas para expoñer. Tamén aproveitamos para comentar o tradicional secado de algas vermellas que se realiza en Mougás e en Santa Maria de Oia, xa que existen múltiples aplicacións das algas: obtención de agar-agar, cremas cosméticas, produtos diéteticos, gastronomía,…
 

Bandexas para a clasificación nas distintas divisións.

Algas pardas: Fucus sp., Bifurcaria bifurcata, Sargassum muticum,...
 
Gelidium sesquidale
 
Corallina officinalis


Prensado para a conservación das algas.
 
As macroalgas recollidas e conservadas son: Ulva rigida, Bifurcaria bifurcata, Colpomenia peregrina, Dictyota dichotoma, Fucus vesiculosus, Cystoseira tamariscifoliaSargassum muticumLaminaria saccharina,  Halydris siliquosa, Padina pavonia,  Lithophyllum incrustans, Gelidum sesquidale, Mastocarpus stellatus, Corallina officinalis.

29 Apr 2013

Alumnado de 4ª ESO aplica a biotecnoloxía na diferenciación de especies de peixes.

O alumnado de 4º ESO participante no proxecto "Un Mar de Coñecemento" dentro dos contratos-programa desplazouse ó laboratorio de Xenética, dirixido por Paloma Morán, do Departamento de Bioquímica, Xenética e Inmunoloxía da Universidade de Vigo do Campus do Mar, co obxectivo de aplicar as técnicas de estudo do ADN na identificación de peixes. 


As técnicas moleculares de manipulación do ADN permiten distinguir con total fiabilidade un filete de salmón doutro de troita. A ténica empregada foi a PCR (Reacción en Cadea da Polimerasa). Trátase dunha proba moi importante na detección, por exemplo, de fraudes alimentarios.
Nesta ocasión, ante un fragmento de filete imposible de identificar a que especie pertence, os alumnos e alumnas deberon empregar a PCR para identificar a especie procedente do filete e concluir se se trata de salmón ou troita.
As dúas especies en cuestión diferencianse nun fragmento de ADN que se encarga de codificar o ARN 5S dos ribosomas. Durante o proceso evolutivo de ambas especies, o salmón só presenta un fragmento de ADN que se amplifica pola PCR. Sen embargo, a troita presenta dous fragmentos da mesma secuencia amplificada por PCR. Polo tanto, tras o estudo, o número de secuencias amplificadas permite conclir a qué especie pertence o fragmento de filete.

Os pasos seguidos foron os seguintes:
1- Extracción do ADN
2.- Amplificación mediante PCR
3.- Separación dos fragmentos obtidos mediante electroforese en xel de agarosa
4.- Visualización dos resultados mediante a tinción con bromuro de etidio

1.- Extracción de ADN
Ó tratarse dunha técnica moi empregada, existen kits comerciais para extraer o ADN do núcleo das células e separalo dos demáis restos celulares. Neste caso empregáronse columnas de intercambio iónico.










2.- Amplificación mediante PCR
Unha vez purificado o ADN (estas especies posúen no núcleo de cada célula o dobre de ADN que os humanos) elabórase a mestura da reacción da PCR. Básicamente, os elementos da mestura de reacción son o ADN purificado, Taq polimerasa (enzima que copia ADN, procedente do microorganismo Thermophilus aquaticus), os catro desoxirribunucleótidos (dATP, dCTP, dTTP, dGTP) e Magnesio (MgCl2, o magnesio é un cofector da enzima).





Despois da elaboración da mestura de reacción, a amplificación do ADN realizouse nun termociclador. Este aparato realiza de xeito automático os diferentes ciclos incrementando e diminuíndo a temperatura con gran eficiencia.

3.- Separación dos fragmentos obtidos mediante electroforese en xel de agarosa

4.- Visualización dos resultados mediante a tinción con bromuro de etidio

Debido ó tempo requerido para a realización do proceso completo, o alumnado xa dispuxo do xel de agaroda onde se separaon fragmentos de ADN previamente obtidos e amplificados, da mesma procedencia.

Pódese facer un rexistro fotográfico dos resultados obtidos: